Δέκα λεπτά διάβασμα!

Ένα παιδί διαβάζει: έχει βρει ένα χώρο, επικοινωνεί με τον εαυτό του, έχει μπει σε ένα διαφορετικό κόσμο, μπορεί να μην ακούει τους θορύβους γύρω του, έχει ταυτιστεί με έναν ήρωα, προβάλει επάνω του τον εαυτό του, εκπαιδεύεται μέσα από τις σελίδες στην αντιμετώπιση κινδύνων, στην έκφραση των συναισθημάτων του, στις σχέσεις του με τα άλλα παιδιά γύρω του.

«Οι ψιθυριστές των βιβλίων»: Η ένταξη της ανάγνωσης στην καθημερινότητα ενός παιδιού

Διαβάζουν τα παιδιά σήμερα; Έχουν το διαθέσιμο χώρο και το διαθέσιμο χρόνο για να ζήσουν αυτή την εμπειρία; Πώς γίνεται η γνωριμία με την ανάγνωση;

Το 2009 μια αμερικανίδα δασκάλα, η Donalyn Miller, εξέδωσε ένα βιβλίο με τον περίεργο τίτλο «Οι ψιθυριστές των βιβλίων» (Donalyn Miller, The Book Whisperer, John Wiley & Sons Inc., 2009), όπου παρουσιάζει αναλυτικά τη μέθοδό της προκειμένου να καλλιεργήσει αναγνωστικές συνήθειες στους μαθητές της, να τους εμπνεύσει και να τους κινητοποιήσει να ανακαλύψουν την απόλαυση της ανάγνωσης. Μέσα σ' ένα περιβάλλον πειθαρχίας, υποχρεώσεων και εξετάσεων, κατάφερε να διεκδικήσει και κέρδισε για τους μαθητές της χρόνο για να μεταφέρονται σε άλλους κόσμους, να γνωρίζουν τον εαυτό τους διαβάζοντας. Η δική της αγάπη για τα βιβλία, η προσεκτική παρατήρηση των πραγματικών αναγκών των μαθητών της μετέτρεψαν τη σχολική τάξη από ένα περιβάλλον προκαθορισμένων σχέσεων μεταξύ δασκάλου και μαθητή σε μια κοινότητα αναγνωστών, όπου οι αναγνωστικές προτιμήσεις καθενός δεν σχολιάζονται, δεν αξιολογούνται αλλά γίνονται πάντα το σκαλοπάτι για ένα επόμενο βιβλίο που ανοίγει λίγο ακόμα τον κύκλο των ενδιαφερόντων των παιδιών, των προτιμήσεών τους.

Σ' αυτή την αναγνωστική κοινότητα ο δάσκαλος συμμετέχει ως ισότιμο μέλος και δεν έχει περισσότερες αρμοδιότητες ή εξουσία απ' ότι οι μαθητές του.

Η πρότασή είναι απλή και δεν απαιτεί καμιά ιδιαίτερη οργάνωση, προϋποθέτει όμως πως ο δάσκαλος θα αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα της καλλιέργειας αναγνωστικών συνηθειών στα παιδιά ως το πρώτο σκαλί για ένα δια βίου αναγνώστη. Ο δάσκαλος δεν πρέπει να θεωρεί την ανάγνωση ως ένα μέσο εκμάθησης γλωσσικών κανόνων ή ανάδειξης ηθικών και διδακτικών προτύπων. Θα πρέπει να αναγνωρίζει στα βιβλία έναν ολόκληρο κόσμο που έχει τη δύναμη να σε μεταμορφώνει απροσδόκητα, κι όχι ένα δρόμο για να παρουσιάσει - διδάξει ένα θέμα στα παιδιά, π.χ. τη φιλία, την ειρήνη, την καταστροφή του περιβάλλοντος κλπ.

Κάθε μέρα στο σχολείο η Donalyn Miller ξεκινάει το σχολικό της πρόγραμμα, διαθέτοντας στους μαθητές της στην αρχή της σχολικής χρονιάς δέκα λεπτά, και αργότερα ως και μισή ώρα για να διαβάζει ο καθένας το βιβλίο που φέρνει από το σπίτι του ή έχει διαλέξει από τη βιβλιοθήκη της τάξης, του σχολείου ή της γειτονιάς.

Ο δάσκαλος στο γραφείο του διαβάζει κι αυτός το δικό του βιβλίο. Σ' αυτό το χρονικό διάστημα επικρατεί στην τάξη ένας «δημιουργικός ψίθυρος» καθώς τα παιδιά συχνά συζητάνε χαμηλόφωνα μεταξύ τους για τα βιβλία που διαβάζουν. Το ένα προτείνει στο άλλο το βιβλίο που διαβάζει κι ο κύκλος των προτιμήσεων τους μεγαλώνει καθώς τα παιδιά εμπιστεύονται τους συνομήλικούς τους και τις προτάσεις τους. Ο δάσκαλος υποστηρίζει τα αναγνωστικά ενδιαφέροντά τους, διακρίνοντας τις αναγνωστικές τους ικανότητες και διευρύνοντας τις επιλογές τους.

«Αυτό είναι που θέλω από τους μαθητές μου, να χάνουν και να βρίσκουν τον εαυτό τους στα βιβλία. Στις πολυάσχολες μέρες τους με αθλητικές δραστηριότητες, τους προσκόπους, τα μαθήματα, έχουν λίγο ελεύθερο χρόνο για να διαβάζουν, γι' αυτό εγώ πρέπει να είμαι σίγουρη πως τους εξασφαλίζω τον χρόνο για να διαβάσουν στην τάξη. Αν δεν τους δώσω χρόνο να διαβάσουν στο σχολείο, γιατί να βρουν στην υπόλοιπη ζωή τους χρόνο γι' αυτό;

Για πόσο χρόνο μιλάμε; Η τάξη μου ξεκινάει κάθε μέρα με ελεύθερο χρόνο ανάγνωσης. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς ο χρόνος αυτός είναι τόσο λίγος όσο ένα τέταρτο της ώρας. Θέλω οι μαθητές να συνηθίζουν στη ρουτίνα του, ν' αρχίζει η σχολική ημέρα μ' αυτόν τον τρόπο. Διαβάζω κι εγώ. Οι μαθητές χρειάζονται να έχουν ένα αναγνωστικό πρότυπο μπροστά τους. Επίσης θέλω να τους ξεκαθαρίσω πως ο αναγνωστικός χρόνος δεν είναι μια ευκαιρία για να μου μιλούν για τα μαθήματά τους ή να μου ζητούν να βγουν έξω για λίγο. Ούτε είναι ελεύθερος χρόνος για να κάνουν εργασίες για το απογευματινό φροντιστήριο. Ο αναγνωστικός χρόνος είναι για την ανάγνωση. Αξιολογώ πολύ υψηλά αυτή την εμπειρία και γι' αυτό το λόγο υπολογίζω πάντα τον χρόνο ώστε να υπάρχει χρόνος για ανάγνωση κάθε μέρα, οτιδήποτε άλλο κι αν πρέπει να γίνει. Αστειεύομαι με τους μαθητές μου, λέγοντάς τους πως αν η σχολική ώρα ήταν 20 λεπτά, τότε όλο τον χρόνο θα τον ξοδεύαμε διαβάζοντας. [...]

Όσο περισσότερο διαβάζουν οι μαθητές μου και εξελίσσονται σε μια αναγνωστική κοινότητα, τόσο περισσότερο θέλουν να διαβάζουν. Καθώς προχωράει η χρονιά, τους διαθέτω λίγο ακόμα χρόνο για ελεύθερο διάβασμα. Κατά την Άνοιξη οι μαθητές μου έχουν 30 λεπτά ελεύθερο διάβασμα στο συνολικό χρόνο των 90 λεπτών του μαθήματος της γλώσσας»

Η «αναγνωστική καλημέρα» τηρείται αυστηρά καθημερινά και δεν ακυρώνεται με ευκολία μπροστά στις διάφορες απαιτήσεις της κάθε ημέρας.

Τα παιδιά στο τέλος της χρονιάς έχουν διαβάσει περίπου 40 τίτλους βιβλίων το καθένα.
Οι διστακτικοί αναγνώστες έχουν αποκτήσει αναγνωστική αυτοπεποίθηση. Οι πολύ καλοί αναγνώστες, με προτιμήσεις που δεν περιλαμβάνονται στις σχολικές προτάσεις, βρίσκουν βήμα για να παρουσιάσουν τα αγαπημένα τους βιβλία. Και μαθητές με ικανότητες στην ανάγνωση που διαβάζουν όμως χωρίς ενδιαφέρον, απλώς για να συμπληρώνουν την εικόνα τους ως καλοί μαθητές, ανακαλύπτουν βιβλία που τους ενδιαφέρουν και διαβάζουν πλέον από αγάπη στις ιστορίες.

Oliver Jeffers, Ένα παιδί από βιβλία, Ίκαρος, 2017

Η Miller αναφέρει αποτελέσματα ερευνών που έχουν γίνει τα τελευταία 40 χρόνια στην Αμερική που αποδεικνύουν πως καμιά άλλη δραστηριότητα προώθησης της ανάγνωσης δεν έχει τόσο θετική επίδραση στη δυνατότητα κατανόησης ενός κειμένου από τους μαθητές, στην ανάπτυξη του λεξιλογίου τους, στην ορθογραφία και στις ικανότητες τους στο γράψιμο και πάνω απ' όλα στην ακαδημαϊκή τους εξέλιξη από την ελεύθερη ανάγνωση.

Το Bookbook.gr προτείνει για το 2019 μια καμπάνια ελεύθερης ανάγνωσης στην τάξη υποστηρίζοντας εκπαιδευτικούς και υπεύθυνους βιβλιοθηκών –σχολικών ή δημόσιων/δημοτικών- που θα υλοποιήσουν την πρόταση για δέκα λεπτά σιωπηλής ανάγνωσης στο ξεκίνημα κάθε σχολικής ημέρας.

Σε τακτά χρονικά διαστήματα θα δημοσιεύουμε άρθρα σχετικά με τις αναγνωστικές συνήθειες των παιδιών, τρόπους δημιουργίας μιας κοινότητας αναγνωστών στην τάξη ή τη βιβλιοθήκη, θέματα προς συζήτηση, καινούργιους τίτλων βιβλίων που προτείνουμε καθώς και τρόπους ένταξης της ελεύθερης ανάγνωσης στις ήδη υπάρχουσες δράσεις για την ανάπτυξη των αναγνωστικών συνηθειών των παιδιών. Φιλοδοξούμε επίσης να οργανώσουμε ημερίδες για την ανάγνωση αλλά και συναντήσεις, όπου θα ανταλλάξουμε εμπειρίες, ιδέες και προτάσεις για την ανάπτυξη αυτής της πρωτοβουλίας.

Η πρωτοβουλία αυτή θα έχει πολλαπλά οφέλη καθώς:

• Θα αναζωογονήσει το κλίμα στη σχολική τάξη
• Θα ενδυναμώσει το ρόλο της σχολικής βιβλιοθήκης
• Θα προκαλέσει την κίνηση βιβλίων από διαφορετικές κατηγορίες στα βιβλιοπωλεία και τις βιβλιοθήκες

Στο σημερινό τρόπο ζωής που είναι διασπαστικός και κατακερματισμένος και δεν επιτρέπει στα παιδιά χρόνο για εσωτερική αναζήτηση, η ένταξη της ελεύθερης ανάγνωσης στην καθημερινότητά τους είναι ίσως η μόνη λύση που μπορεί να εξασφαλίσει μακροπρόθεσμα το μέλλον της ανάγνωσης, την ικανότητά τους να κρίνουν και να αξιολογούν αλλά και την ψυχική τους ισορροπία.

Πιστεύουμε πως με την υποστήριξη και συμμετοχή των φορέων που ασχολούνται με το βιβλίο και την καλλιέργεια της ανάγνωσης, των εκδοτών, των βιβλιοπωλών και κυρίως με τη συνεργασία των εκπαιδευτικών και των υπεύθυνων βιβλιοθηκών θα πετύχουμε να διαμορφώσουμε μελλοντικούς αναγνώστες.

Εκπαιδευτικοί που έχουν εφαρμόσει το αναγνωστικό δεκάλεπτο στις τάξεις τους μας μεταφέρουν τον ενθουσιασμό τους, αλλά και την έκπληξή τους για τον τρόπο που αυτή η μικρή αλλαγή στις καθημερινές σχολικές συνήθειες δημιουργεί ένα διαφορετικό κλίμα στην τάξη που επηρεάζει θετικά την εξέλιξη όλης της ημέρας.

Εδώ ένα γράμμα από μια δασκάλα Στ' Δημοτικού:

«Έχω την έκτη τάξη με 25 μαθητές!
Ξεκινήσαμε την ανάγνωση βιβλίων καθημερινά το πρωί με τα παιδιά από πέρσι, Έ τάξη.
Διαβάσαμε τον Τυφλοπόντικα του Φιλίπ Μπαρμπώ, το δώρο των Μάγων (τα Χριστούγεννα) και την Σοφία των λαών του Χρήστου Μαγγούτα.
Φέτος στο πρόγραμμα φιλανγωσίας με τίτλο: «Λέσχη ανάγνωσης , γενναίοι ήρωες και όχι μόνο», διαβάσαμε κείμενα, βιβλία και παραμύθια με θέμα τους γενναίους ήρωες.
Συζητήσαμε τα χαρακτηριστικά τους, αναλύσαμε τη συμπεριφορά τους και βρήκαμε πολλούς μέσα από την λογοτεχνία και την ιστορία.
Από τον Ιανουάριο οι μαθητές μου επέλεξαν να διαβάζουν το δικό τους βιβλίο στην τάξη.
Αυτό γίνεται κάθε πρωί για 15 λεπτά.
Τα αποτελέσματα αυτής της δράσης είναι πολύ πιο εντυπωσιακά από όλες τις προηγούμενες.
Τα παιδιά δανείζονται συνεχώς βιβλία από την βιβλιοθήκη του σχολείου, της τάξης αλλά και μεταξύ τους. Ανοίγουν τα βιβλία τους αμέσως μετά την καλημέρα μας και δεν θέλουν να τελειώσει το διάβασμα. Το απολαμβάνουν και είναι πολύ ήρεμα και συγκεντρωμένα στα επόμενα μαθήματά τους. Ούτε εγώ δεν είχα φανταστεί την τόσο θετική επίδραση αυτής της ανάγνωσης!!!

Τα παιδιά κρεμούν σε ειδικό χώρο τα βιβλία που έχουν διαβάσει και αποτελούν αναγνωστικές προτάσεις για την τάξη.

Τα ίδια έγραψαν όσα αισθάνονται διαβάζοντας:

Ηρεμώ
Χαλαρώνω
Μου θυμίζει Σαββατοκύριακο
Συγκεντρώνομαι περισσότερο στα μαθήματα
Χάνομαι στον κόσμο του βιβλίου
Γίνομαι ένα με τους ήρωες
Αγαπώ περισσότερο τα βιβλία
Μου φαίνεται παράξενο να διαβάζω εξωσχολικά βιβλία μέσα στο σχολείο !!!!!!

Πολλά και θετικά είναι τα συναισθήματα και όταν τελειώνουν το βιβλίο τους.
Βιάζονται επίσης να αρχίσουν το επόμενο!!!
Εννοείται πως διαβάζω κι εγώ μαζί τους. Αγαπώ τα βιβλία και ήθελα να τους μεταδώσω αυτή την αγάπη γιατί είναι μαγική.»

Πένυ Μωυσή, εκπαιδευτικός, 8ο Δημοτικό Σχολείο Αγ. Παρασκευής