θηρευτές λέξεων

...Οι λεξεις συγκινούν, αρέσουν, εξαπατούν. Οι λέξεις επιταχύνουν, συγχωρούν, αποπλανούν, αλλάζουν, υποχρεώνουν, ξαφνιάζουν, διδάσκουν, επιτρέπουν, ηρεμούν, καταδικάζουν, εύχονται, σφραγίζουν, κολακεύουν, εξηγούν, διασκεδάζουν, επιβεβαιώνουν, διασκορπίζουν, ενσωματώνουν, αποκαλύπτουν, καλύπτουν, διαφωτίζουν, μπερδεύουν, προσβάλλουν, δυσαρεστούν, τυφλώνουν, εμπνέουν.
Οι λέξεις μαγεύουν, διαολοστέλνουν, δηλητηριάζουν, αποσιωπούν, πλαστογραφούν, μεταφυτεύουν, διατάζουν, συζητούν, ειρωνεύονται, πιέζουν, ικετεύουν, σώζουν, κληρώνουν, διαφωτίζουν, χαρακτηρίζουν, αναφέρουν, ανυψώνουν, ενθουσιάζουν, ταπεινώνουν, απομυθοποιούν, πείθουν, αρρωσταίνουν, μπερδεύουν.
Οι λέξεις σκοτώνουν. Οι λέξεις γιατρεύουν. Οι λέξεις μεταμορφώνουν.

Γιόργκεν Γκόρε – Οϊστάιν Σόσταντ, Η Πίπη Φακιδομύτη και ο φιλόσοφος Σωκράτης, Καστανιώτης.

…Μια μέρα ο Φίλιππος φαινόταν μισοκοιμισμένος. «Ονειρεύεσαι Φίλιππε;» ρώτησαν περιφρονητικά (τα άλλα ποντικάκια). Ο Φίλιππος όμως, είπε: «Ω, όχι, μαζεύω λέξεις, γιατί οι χειμωνιάτικες μέρες είναι μακριές και ατελείωτες και δεν θα ’χουμε τι να λέμε».

Λέο Λεόνε, Ο Φίλιππος, Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος 

— Αναρωτιέμαι ποιος είναι ο πρώτος που αποφάσισε τι πρέπει να σημαίνουν οι λέξεις, είπε ο Τόμι.
— Πολλοί ηλικιωμένοι καθηγητές, υποθέτω, είπε η Πίπη. Πρέπει να ομολογήσω πως οι άνθρωποι είναι πολύ παράξενοι! Μόνο να σκεφτεί κανείς τις λέξεις που φτιάχνουν! «Λεκάνη» και «μυστρί» και «σπάγκος» και τα παρόμοια. Σκέτο μυστήριο, δηλαδή, από πού τις παίρνουν! Κι αφήνουνε στην άκρη μια λέξη πραγματικά ωραία, όπως το σκλουζούκλι. Όχι, πείτε μου, δεν ήταν τύχη βουνό που τη σκέφτηκα; Κι είμαι αποφασισμένη να βρω τι σημαίνει.
Σκέφτηκε για λίγο. Σκλουζούκλι! Αναρωτιέμαι μπας και είναι η κορφή ενός κόκκινου κονταριού για σημαία, είπε δισταχτικά.
— Δεν υπάρχουν κόκκινα κοντάρια για σημαίες, είπε η Ανίκα.
— Όχι, βέβαια. Έχεις δίκιο… Τότε, τι να πω; Πραγματικά, δεν ξέρω. Θα ήταν, άραγε, δυνατό να είναι ο ήχος που ακούς όταν περπατάς στη λάσπη κι αυτή μπαίνει ανάμεσα στα δάχτυλα των ποδιών σου; Για να δούμε πώς ακούγεται: «Η Ανίκα περιδιάβαζε μέσα στη λάσπη κι ολόγυρα ακουγόταν ένα υπέροχο σκλουζούκλι». Κούνησε το κεφάλι. Όχι, δεν πάει. Το σωστό θα ’ταν «κι ακουγόταν ένα υπέροχο πλατς πλουτς».
Έξυσε το κεφάλι της. Όσο πάει, γίνεται όλο και πιο μυστήριο. Ό,τι όμως και να ’ναι, σίγουρα θα το βρω. Ίσως και να το ’χουν σε κανένα κατάστημα. Ελάτε να πάμε να ρωτήσουμε!

Άστριντ Λίντγκρεν, Η Πίπη Φακιδομύτη στις Νότιες Θάλασσες (κεφ. Η Πίπη βρίσκει ένα σκλουζούκλι), Ψυχογιός.

Η μητέρα του, που του είχε μάθει να διαβάζει όταν ήταν τριών χρονών, του έλεγε ότι οι λέξεις είναι ο εχθρός του σκοταδιού. Αν επιλέξεις να είσαι φίλος τους, σε βοηθούν σ’ όλη σου τη ζωή. Αν όχι, σου κλείνουν το δρόμο. Η Μάγια του είχε εξηγήσει πως γι’ αυτό οι άνθρωποι έλεγαν γνωρίζω μια λέξη ή μια γλώσσα. Οι λέξεις είναι όπως οι άνθρωποι που γνωρίζεις.
Ο Τόμπι, ύστερα από αρκετές προσπάθειες, έγινε τελικά φίλος με τις λέξεις. Κάθε μέρα, έβλεπε τα θαύματα που έκαναν. Τον είχαν σώσει από τη μοναξιά και τη βαρεμάρα. Ήταν στο πλευρό του για να τον βοηθούν όταν μελετούσε με τον πατέρα του. Και προπάντων, δεν τον εγκατέλειπαν ποτέ στις συζητήσεις του με την Ελίσα.
Η Ελίσα γνώριζε πολύ λίγες λέξεις αλλά τις έντυνε με τέτοιο τρόπο που ο Τόμπι κινδύνευε να σκοντάψει σε κάθε φράση. Ακούγοντάς την, έμαθε να δίνει ζωή στις λέξεις μέσα από τη σιωπή και την ανθρώπινη φωνή.

Τιμοτέ Ντε Φομπέλ, Τόμπι ο μικρός ήρωας του δέντρου, Σύγχρονοι Ορίζοντες.

— Όταν εγώ χρησιμοποιώ μια λέξη, είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτυ μ’ ένα υπεροπτικό τόνο, σημαίνει ακριβώς ό,τι διαλέγω να σημαίνει –τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.
— Το ερώτημα είναι, είπε η Αλίκη, αν μπορείς να κάνεις τις λέξεις να σημαίνουν τόσα διαφορετικά πράγματα.
— Το ερώτημα είναι, είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτυ, ποιος είναι ικανός να το κάνει –αυτό είναι. Η Αλίκη δεν είπε τίποτα, τόσο πολύ μπερδεύτηκε• έτσι ο Χάμπτυ Ντάμπτυ ξανάρχισε:
— Μερικές λέξεις έχουν χαρακτήρα –ιδιαίτερα τα ρήματα: τα ρήματα είναι οι πιο περήφανες λέξεις –τα επίθετα μπορείς να τα κάνεις ό,τι θέλεις, αντίθετα με τα ρήματα –όμως, εγώ τα καταφέρνω με όλες τις λέξεις, με όλες!

Λιούις Κάρολ, Μες στον Καθρέφτη και τι βρήκε η Αλίκη εκεί, μτφ. Σωτήρης Κακίσης, Ύψιλον.

Τα σύννεφα πάνω από τις χειμωνιάτικες θάλασσες ήταν γκρίζα και οι κατάλογοι και σειρές με τα ονόματα που έπρεπε να μάθουν οι οκτώ μαθητές του Δασκάλου των Ονομάτων ήταν ατελείωτοι. Ανάμεσά τους, στο ψηλότερο δωμάτιο του Πύργου, ο Κουρεμκάρμερουκ καθόταν σ’ ένα ψηλό κάθισμα κι έγραφε καταλόγους με ονόματα που έπρεπε να αποστηθίσουν πριν ξεθωριάσει το μελάνι τα μεσάνυχτα αφήνοντας την περγαμηνή κενή. Έκανε κρύο και ήταν μισοσκότεινα και δεν ακουγόταν τίποτε άλλο παρά μόνον το γρατσούνισμα της πένας του Δασκάλου, και πότε πότε κάποιος αναστεναγμός ενός μαθητή που ήταν υποχρεωμένος να μάθει πριν τα μεσάνυχτα το όνομα κάθε ακρωτηρίου, άκρης, κόλπου, εισόδου, καναλιού, λιμανιού, παραλίας, υφάλων και βράχων των ακτών του Λοσόου, ενός μικρού νησιού της θάλασσας του Πελν. Αν ο μαθητής παραπονιόταν, ο Δάσκαλος μπορεί να μην έλεγε τίποτε, αλλά μάκραινε τον κατάλογο∙ ή μπορεί να έλεγε: «Αυτός που θέλει να γίνει Άρχοντας των Θαλασσών πρέπει να ξέρει το αληθινό όνομα κάθε σταγόνας θαλασσινού νερού».
Ο Γκεντ μερικές φορές αναστέναζε, αλλά δεν παραπονιόταν. Καταλάβαινε ότι σ’ αυτή τη σκονισμένη κι ατελείωτη υπόθεση της εκμάθησης του αληθινού ονόματος κάθε τόπου, πράγματος ή πλάσματος, έλαμπε η δύναμη που αποζητούσε, όπως ένα διαμάντι στον πάτο ενός ξεροπήγαδου. Γιατί αυτή ήταν η ουσία της μαγείας, να ξέρεις το αληθινό όνομα για κάθε τι.

Ούρσουλα Λε Γκεν, Ο Μάγος του Αρχιπελάγους, Τρίτων

Όταν άνοιξα τον οδηγό μου κατάλαβα. Μήτε σχεδιαγράμματα μήτε τίποτα. Μόνο λέξεις. Αλλά λέξεις που οδηγούσαν κατευθείαν σ’ αυτό που γύρευα.

Οδυσσέας Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος, Ίκαρος

Σκαρφαλώνοντας λέξεις όπως μιαν ανεμόσκαλα.

Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Ε΄, Δευτέρα 7 Οκτώβρη 1946, Ίκαρος

Οι λέξεις που βγαίνουν από τα βάθη της ψυχής μας στην επιφάνεια, κρατούν ένα ιδιαίτερο χνούδι, έναν ιδιαίτερο φωτοστέφανο. Μπορεί να είναι μεγαλοπρεπείς ή γυμνές, παλλόμενες ή αθόρυβες, όμως όλες έχουν την ιδιαίτερη αφή τους.

Γιώργος Σεφέρης, Δοκιμές Β΄, Η γλώσσα στην ποίησή μας, Ίκαρος