Ιστορίες ενοχής, Ανυπακοή και ενοχή

Λοιπόν, όπως ήταν αναμενόμενο, μετά την ανυπακοή, έρχεται η ενοχή…

Όταν κάποιος σημαντικός για μένα άνθρωπος μου απαγορεύει κάτι κι εγώ παραβαίνω την απαγόρευση, συνήθως νιώθω –μεταξύ των άλλων- ενοχή, ότι φταίω δηλαδή για κάτι.

Είναι όμως και πιο περίπλοκο από αυτό. Όταν κάποιος σημαντικός για μένα άνθρωπος μου απαγορεύει κάτι κι εγώ θέλω να παραβώ ή σκέφτομαι ότι θα μπορούσα να παραβώ αυτή την απαγόρευση πάλι μπορεί να νιώθω ενοχή. Όταν οι απαγορεύσεις πέφτουν βροχή και κάποιοι σημαντικοί άνθρωποι μου λένε πως είμαι πολύ κακό παιδί που τις παραβαίνω ή θέλω να τις παραβώ, τότε μπερδεύομαι πολύ και μπορεί να αρχίσω να νιώθω ενοχή κάθε φορά σχεδόν που νιώθω μια επιθυμία.
Σε κάθε σκίρτημα επιθυμίας μέσα μου που ανησυχώ ότι δεν ταιριάζει με τις επιθυμίες των άλλων νιώθω ενοχή χωρίς καν να έχω κάνει κάτι. Αν είμαι από εκείνα τα πολύ ευαίσθητα παιδιά που έχουν «κεραίες» και πιάνουν στον αέρα τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων, μπορεί να νιώθω ενοχή κάθε φορά που κάποιος σημαντικός για μένα άνθρωπος είναι δυσαρεστημένος (χωρίς να είναι απαραίτητα δυσαρεστημένος μαζί μου).
Άλλο χαρακτηριστικό της ενοχής είναι, ότι αν είχαμε τρόπο να την μετρήσουμε σε σχέση με το «παράπτωμα» που την προκάλεσε, θα βλέπαμε ότι είναι δυσανάλογα διογκωμένη.
Τόσο ύπουλο πράγμα είναι η ενοχή.
Βέβαια, σύμφωνα με τον D. Winnicott και πάλι, η έμφυτη αίσθηση ενοχής του παιδιού είναι η αφετηρία του αισθήματος ευθύνης και φροντίδας απέναντι στους άλλους, «…υπάρχει μια φυσική ακολουθία βάναυσης αγάπης, έντονης επιθετικότητας, αισθήματος ενοχής, έγνοιας, θλίψης κι επιθυμίας για επανόρθωση, επανοικοδόμηση και προσφορά...»
Κι αυτή η ακολουθία μπορεί να πραγματωθεί όταν η «συνηθισμένη καλή μητέρα» (έτσι την ονομάζει ο Winnicott αλλά πραγματικά δεν ξέρω πόσο συνηθισμένη είναι μια τέτοια μητέρα) εμποδίζει το δίχρονο παιδί της να χτυπήσει το νεογέννητο στο κεφάλι με το φτυαράκι… αλλά ταυτόχρονα δεν ταράζεται από την ιδέα (την άγρια επιθυμία δηλαδή του παιδιού να χτυπήσει το αδερφάκι του).
«Ξέρει –αυτή η μητέρα- πως οι ιδέες υπάρχουν κι όταν εμφανίζονται σιγά-σιγά στο παιχνίδι ή στα όνειρα δεν εκπλήσσεται και μάλιστα προσφέρει ιστορίες και παραμύθια που συνεχίζουν τα θέματα που παρουσιάζονται αυθόρμητα στο μυαλό του παιδιού. Δεν προσπαθεί να εμποδίσει το παιδί να έχει ιδέες καταστροφής και μ’ αυτό τον τρόπο επιτρέπει στην έμφυτη ενοχή ν’ αναπτυχθεί με τον δικό της τρόπο. Ελπίζουμε, επιθυμούμε και αναμένουμε την εμφάνιση αυτής ακριβώς της έμφυτης ενοχής, η επιβεβλημένη ηθική μας είναι αδιάφορη.»