Με ποια κριτήρια επιλέγουμε ένα βιβλίο γνώσης

Η ποικιλία των παραγόμενων βιβλίων γνώσης επιβάλλει ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή των κατάλληλων βιβλίων για την εκάστοτε χρήση και ηλικία.

• Επειδή το βιβλίο είναι κι ένα αντικείμενο είναι σημαντικό να μπορεί να προκαλέσει με τη μορφή του το ενδιαφέρον των παιδιών στην ηλικία των οποίων απευθύνεται. Όλα ξεκινάνε από το σχήμα και το μέγεθός του και κατόπιν ο τίτλος του που πρέπει να δίνει την ιδιαίτερη διάσταση του θέματος που διαπραγματεύεται. Τα παιδιά πρέπει να μπορούν να παρασυρθούν από αυτά τα στοιχεία για να αποφασίσουν να εξερευνήσουν το περιεχόμενο του βιβλίου. Πολλές φορές η εξαιρετική αισθητική εμφάνιση ενός βιβλίου μπορεί να προσελκύσει τα παιδιά να διαβάσουν για ένα θέμα που ίσως δεν τα ενδιαφέρει τόσο πολύ και να ανακαλύψουν καινούργια πεδία γνώσης. Στο εσωτερικό του το βιβλίο πρέπει να περιέχει μια ισορροπημένη αναλογία εικόνων – κειμένου. Παίζοντας τυπογραφικά με τη διάταξη των εικόνων και των κειμένων μπορεί να διαμορφωθεί έτσι το περιεχόμενο, ώστε να δίνει στο παιδί το κλειδί για να ξεκλειδώσει τα ποικίλα επίπεδα της ανάγνωσης που ένα βιβλίο γνώσεων προσφέρει.
• Μεγάλη σημασία τόσο για τη μορφή του βιβλίου αλλά και για το περιεχόμενό του έχει η εικονογράφηση, που πρέπει να μπορεί να τραβήξει το ενδιαφέρον των παιδιών. Φωτογραφίες, εικόνες, σκίτσα, έγχρωμη, ασπρόμαυρη. Επειδή είναι υποκειμενικό να αποφασίσουμε για το αν μας αρέσει η εικονογράφηση ενός βιβλίου είναι σημαντικό να αξιολογήσουμε πόσο εύκολα είναι αναγνώσιμη. Το μέγεθος των εικόνων, η ποιότητα της εκτύπωσης, οι λεζάντες συνεισφέρουν στην αποκρυπτογράφηση του περιεχομένου. Επίσης ποια είναι η λειτουργία που επιτελεί η εικονογράφηση μέσα στο βιβλίο –εικονογραφεί, πληροφορεί, επεξηγεί, δίνει ένα χιουμοριστικό τόνο, προεκτείνει τα κείμενα; Αυτά είναι αντικειμενικότερα κριτήρια για να χαρακτηρίσουμε την εικονογράφηση. Τέλος, πρέπει επίσης να είναι προσαρμοσμένη και μελετημένη ανάλογα με την ηλικιακή κατηγορία που απευθύνεται το βιβλίο.
• Αν και τα τελευταία χρόνια η εικονογράφηση των παιδικών βιβλίων γνώσεων έχει το ίδιο βάρος, πολλές φορές και μεγαλύτερο από τα κείμενα, είναι σημαντικό να αξιολογούμε τα κείμενα με ιδιαίτερη αυστηρότητα γιατί πολλές φορές βιβλία αισθητικά άψογα από εικονογραφική και τυπογραφική άποψη κρύβουν φτωχά και ανούσια κείμενα. Αν το βιβλίο προτείνει μια αποσπασματική ανάγνωση, ένα κείμενο δηλαδή που δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να το διαβάσει γραμμικά από την αρχή ως το τέλος πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή στη δομή του βιβλίου. Είναι χωρισμένο σε μέρη, σε κεφάλαια; Αυτή η οργάνωση της ύλης φανερώνει μια προοδευτική εξέλιξη που μπορεί να είναι χρονολογική ή μια διαβάθμιση ως προς τη δυσκολία των θεμάτων από το πιο απλό στο πιο πολύπλοκο; Υπάρχουν εργαλεία που να βοηθούν το παιδί στην αναζήτηση των πληροφοριών: περίληψη, πίνακας περιεχομένων (παράδειγμα ενός πίνακα περιεχομένων σε ένα βιβλίο για τη ζωή στην πόλη), ευρετήριο, γλωσσάρι, βιβλιογραφία, χρήσιμες διευθύνσεις, διαδικτυακοί τόποι; Αν ναι, αυτά τα εργαλεία είναι τα κατάλληλα και τα ενδεδειγμένα; Θα πρέπει να δούμε αν οι διαδικτυακοί τόποι π.χ. που προτείνονται ανταποκρίνονται στο ηλικιακό επίπεδο των παιδιών και στις αναζητήσεις τους ή αν οι τίτλοι των κεφαλαίων βοηθούν τα παιδιά να εντοπίσουν το θέμα για το οποίο ερευνούν, αν το ευρετήριο και το γλωσσάρι είναι σωστά ενημερωμένα.
  Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας προτιμούν να διαβάζουν ένα βιβλίο γνώσης από την πρώτη στην τελευταία σελίδα. Η έρευνα που απαιτεί από  τον αναγνώστη να κάνει τη σύνθεση των στοιχείων που του δίνονται αποσπασματικά, δεν είναι εύκολη για την ηλικία τους. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας διαβάζουν με αυτόν τον τρόπο με την ίδια ευχαρίστηση ένα βιβλίο γνώσης και μια εικονογραφημένη ιστορία.
• Τα κείμενα πρέπει να ελέγχονται ως προς την ορθότητα των πληροφοριών τους και καθώς οι γνώσεις μας σε διάφορους τομείς εξελίσσονται ταχύτατα τα κείμενα πρέπει να είναι επίκαιρα. Είναι σημαντικό να μετρούμε το κομμάτι που δίνεται σε ανεκδοτολογικές πληροφορίες κι αυτό σε ουσιαστικές, χωρίς να είναι θετικό να λείπουν από ένα κείμενο οι μεν ή οι δε (το χιούμορ παίζει ένα σπουδαίο ρόλο στη διάδοση της επιστημονικής πληροφορίας). Τα κείμενα τέλος πρέπει να κρίνονται για την ευκρίνεια, τη σαφήνεια, το επίπεδο της γλώσσας: η σύνταξη, το λεξιλόγιο, η επαρκής χρήση ειδικών όρων (ούτε πολλοί, ούτε λίγοι). Με λίγα λόγια τα κείμενα πρέπει να οδηγούν τα παιδιά στην παρατήρηση, στη δημιουργικότητα, να προκαλούν την περιέργειά τους και να τα προτρέπουν μ’ αυτόν τον τρόπο να εξερευνήσουν κι άλλα βιβλία.
• Τα παραπάνω κριτήρια επιλογής ενός βιβλίου γνώσης τα χρησιμοποιούμε έχοντας υπόψη μας τη συνολική παραγωγή αυτών των βιβλίων. Αν το θέμα που μας ενδιαφέρει αποτελεί το αντικείμενο πολλών εκδόσεων τότε θα είμαστε πολύ πιο αυστηροί στην αξιολόγησή μας με βάση τα κριτήρια που έχουμε θέσει. Αν το θέμα μας απασχολεί πολύ λίγα βιβλία τότε θα το χρησιμοποιήσουμε ακόμα κι αν δεν καλύπτει ακριβώς τα κριτήρια αξιολόγησής μας.

Αλλά πάνω απ’ όλα αυτοί που ασχολούνται με παιδιά και πρέπει να επιλέξουν και να τους προτείνουν βιβλία για συγκεκριμένα θέματα πρέπει να έχουν πάντα στο μυαλό τους ποιος αναζητεί τι: δεν κατευθύνουμε στα ίδια βιβλία έναν αναγνώστη που περιμένει μια γρήγορη απάντηση, ένα παιδί 4 ετών που θέλει ένα βιβλίο για τους δεινόσαυρους, ένα παιδί που ετοιμάζει μια εργασία για το σχολείο, ένα παιδί 10 χρονών με πάθος για την αστρονομία που έχει διαβάσει ήδη πολλά πάνω στο θέμα, ένα άλλο που η περιέργειά του ικανοποιείται ξεφυλλίζοντας βιβλία με πολλές φωτογραφίες, έναν έφηβο που ψάχνει έναν οδηγό για κάποιο ταξίδι του, ένα δεκαπεντάχρονο που τον απασχολεί ο θάνατος και το νόημα της ζωής…